Αθώοι στη φυλακή

Πηγή: Ασφαλιστική Αγορά

Οι ασφαλιστικές πτυχές μιας πολύ ιδιαίτερης μορφής ευθύνης τρίτου: η καταδίκη αθώων

Ο Kenneth Waters πέρασε 18 χρόνια από τη ζωή του στη φυλακή, μέχρι που ένας έλεγχος DNA απέδειξε την αθωότητά του.

Του Δρος Frank Hoffmann*
(Πηγή: Munich Re Schadenspiegel)

Στις 21 Μαΐου 1980, η Katherina Brow βρέθηκε νεκρή στο σπίτι της στην πόλη Ayer της Μασαχουσέτης, με περισσότερα από 30 τραύματα από μαχαίρι. Όταν η νύφη της τη βρήκε στις 10.45 περίπου το πρωί, κηλίδες αίματος υπήρχαν σε ολόκληρο το σπίτι. Είχαν αφαιρεθεί η τσάντα της, κάποια κοσμήματα και ένας φάκελος όπου είχε κάποια μετρητά. Το προφανές φονικό όπλο, ένα μαχαίρι ξεφλουδίσματος, ήταν μέσα στο καλάθι αχρήστων.

Η υπόθεση Kenneth Waters

Σύντομα, η έρευνα στράφηκε προς ένα γείτονα, τον Kenneth Waters. Ο Waters εργαζόταν σε ένα εστιατόριο στο οποίο σύχναζε η Brow και είχε πει στους υπαλλήλους του εστιατορίου ότι φύλασσε στο σπίτι της μεγάλη ποσότητα μετρητών. Ωστόσο, ο Waters είχε άλλοθι: την ημέρα του εγκλήματος, δούλευε μέχρι τις 8.30 το πρωί. Στη συνέχεια ένας συνάδελφος τον πήγε σπίτι με το αυτοκίνητο, όπου και άλλαξε ρούχα. Από τις 9.00 μέχρι τις 11.00 π.μ. έπρεπε να παραστεί στο δικαστήριο. Στη συνέχεια, ο Waters επέστρεψε στο χώρο εργασίας του, όπου έμεινε μέχρι τις 12.30 μ.μ. Δεν υπήρχαν κηλίδες αίματος ούτε κοψίματα στα ρούχα και το σώμα του. Η αστυνομία πήρε τα αποτυπώματά του και τον ανέκρινε, όμως δεν συνελήφθη.

Δύο χρόνια αργότερα, ο νέος σύντροφος της πρώην κοπέλας του Waters προσέγγισε την αστυνομία με υποτιθέμενες νέες πληροφορίες, με χρηματικό αντάλλαγμα, ισχυριζόμενος ότι ο Waters είχε παραδεχθεί τη δολοφονία στην τότε κοπέλα του, Brenda Marsh. Αρχικά, η Marsh αρνήθηκε την κατάθεση αυτή. Ωστόσο, όταν η αστυνομία απείλησε ότι θα της απαγγείλουν κατηγορίες για συνέργια και θα χάσει τα παιδιά της, τότε άλλαξε την κατάθεσή της. Ισχυρίστηκε, λοιπόν, ότι, την ημέρα του εγκλήματος, ο Waters είχε γυρίσει σπίτι με μια βαθιά γρατζουνιά στο πρόσωπο.

Και άλλη μία πρώην κοπέλα του Waters τον ενέπλεξε. Αρχικά, είχε επίσης πει στην αστυνομία ότι δεν γνώριζε τίποτα για κανένα φόνο. Ωστόσο, μετά από τρεις ώρες ανάκρισης και απειλών ότι θα συλληφθεί, άλλαξε γνώμη και κατέθεσε ότι ο Waters της είχε αποκαλύψει το μυστικό του φόνου και της ληστείας.

Το Μάιο του 1983, απαγγέλθηκε στον Waters η κατηγορία της δολοφονίας της Katherina Brow. Ωστόσο, τα δακτυλικά αποτυπώματα που ελήφθησαν από τον τόπο του εγκλήματος δεν ταίριαζαν με τα δικά του. Στη διάρκεια της δίκης, τα συμπαρομαρτούντα αυτάστοιχεία της αθωότητας του Waters δεν λήφθηκαν υπόψη, καθώς η αστυνομία δεν είχε δώσει την πληροφορία αυτή στο γραφείο του Εισαγγελέα.

Οι ομάδες αίματος του φερόμενου δράστη και του θύματος δεν ήταν οι ίδιες. Σύμφωνα με την ιατροδικαστική, οι τρίχες που βρέθηκαν στο χέρι του θύματος και στο φονικό όπλο δεν ήταν του Waters. Τα αποδεικτικά στοιχεία για το άλλοθι του Waters δεν ήταν δυνατόν να βρεθούν στη δίκη. Και παρόλο που η αστυνομία είχε επιβεβαιώσει την παρουσία του Waters στο δικαστήριο την ημέρα του εγκλήματος, ουδέποτε ενημέρωσε σχετικά το δικαστήριο.

Κατά τη μακρά φυλάκισή του, ο Waters υπέφερε από κρίσεις πανικού, προσεβλήθη από ηπατίτιδα Γ και δύο φορές αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει. Όλες οι αιτήσεις που υπέβαλε για επανάληψη της δίκης απορρίφθηκαν. Μόνο η οικογένειά του πίστευε στην αθωότητά του. Για να μπορέσει να βοηθήσει τον αδελφό της, η αδελφή του –μία 40χρονη σερβιτόρα– παρακολούθησε και ολοκλήρωσε νυκτερινά μαθήματα νομικής και πήρε το πτυχίο της. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, κατά την έρευνά της, βρήκε το δείγμα αίματος του φερόμενου δράστη στα υπόγεια του δικαστηρίου. Το γραφείο του Εισαγγελέα συναίνεσε στη διεξαγωγή ελέγχου DNA. Το αποτέλεσμα ήταν αδιαμφισβήτητο: Ο Waters δεν ήταν ο δράστης. Το Μάρτιο του 2001, 18 χρόνια αργότερα, ο Kenneth Waters βγήκε από τη φυλακή, ελεύθερος. 

Έξι μήνες μετά την αποφυλάκισή του, ο Waters πέθανε σε ηλικία 47 ετών, όταν έπεσε από έναν τοίχο. Η ιστορία αυτή έγινε ταινία στις ΗΠΑ και προβάλλεται από τον Οκτώβριο του 2010.

Η υπόθεση Dennis Maher
Ο Dennis Maher είχε αδίκως φυλακισθεί από 23 έως 42 ετών. Ένας έλεγχος DNA απέδειξε μεταγενέστερα την αθωότητά του. Είχε καταδικαστεί για βιασμό σε δύο διαφορετικές δίκες: η πρώτη για το βιασμό μιας 28χρονης υπαλλήλου στην πόλη Lowell της Μασαχουσέτης, στις 16 Νοεμβρίου 1983, και η δεύτερη για απόπειρα βιασμού μιας 23χρονης, το επόμενο βράδυ. Η τελευταία είχε καταφέρει να ξεφύγει. Σύμφωνα με το θύμα, ο δράστης φορούσε μία κόκκινη αθλητική μπλούζα με κουκούλα και στρατιωτικό τζάκετ. Ο Maher, λοχίας στον αμερικανικό στρατό, σταμάτησε σε ένα σημείο ελέγχου της αστυνομίας. Φορούσε μία κόκκινη αθλητική μπλούζα με κουκούλα. Μετά από έλεγχο στο αυτοκίνητό του, βρέθηκε ένα στρατιωτικό τζάκετ, ένα στρατιωτικό μαχαίρι και ένα αδιάβροχο.

Η δεύτερη δίκη αφορούσε το βιασμό μιας γυναίκας σε ένα ξενοδοχείο στην πολύ Ayer στις 17 Αυγούστου 1983. Παρόλο που τα θύματα είχαν δώσει διαφορετικές περιγραφές του δράστη, αναγνώρισαν τον Maher από φωτογραφίες. Και στις δύο δίκες, οι ένορκοι κατέληξαν στο ότι η ενοχή του Maher ήταν «πέραν πάσης εύλογης αμφιβολίας». Χωρίς το παραμικρό αποδεικτικό στοιχείο, ότι ήταν στους τόπους των εγκλημάτων, το 1984 τα δικαστήρια καταδίκασαν τον Maher σε ισόβια κάθειρξη.

Η πρωτοβουλία «Πρόγραμμα Αθωότητα»** υποστήριξε την πλευρά του Maher και έμαθε ότι τα δείγματα βιολογικού υλικού που βρέθηκαν στον τόπο του εγκλήματος δεν μπορούσαν να εντοπιστούν. Μόλις το 2001, ένα φοιτητής της νομικής ανακάλυψε δύο κιβώτια με αποδεικτικά στοιχεία στο υπόγειο του Δικαστηρίου της Κομητείας. Έλεγχος DNA απεκάλυψε ότι τα ίχνη σπέρματος που βρέθηκαν στα αποδεικτικά στοιχεία δεν ήταν του Maher. Ένας ακόμα έλεγχος DNA απέδειξε ότι ο Maher ήταν αθώος και στη δεύτερη υπόθεση βιασμού.

Οι έλεγχοι DNA αποδεικνύουν την αθωότητα
Η ταχεία εξέλιξη της γενετικής μηχανικής έχει φέρει επανάσταση στην εγκληματολογία. Ακόμα και χρόνια μετά από ένα έγκλημα, ακριβείς έλεγχοι DNA καθιστούν δυνατή την απόδειξη του κατά πόσο ένα πρόσωπο ήταν παρόν στον τόπο του εγκλήματος. Στις ΗΠΑ, 85 άνθρωποι έχουν αποφυλακισθεί τους τελευταίους 12 μήνες μετά από ελέγχους DNA. Συνολικά έχει αποδειχθεί ότι 240 άνθρωποι στις ΗΠΑ είχαν καταδικαστεί αδίκως και έχουν αποφυλακιστεί. Λόγω των πολλών περιπτώσεων άδικων καταδικών, η πολιτεία του Ιλινόις έχει αναστείλει την εφαρμογή της θανατικής καταδίκης. Πολυάριθμες πρωτοβουλίες στις ΗΠΑ στηρίζουν τροφίμους φυλακών και τις οικογένειές τους, που ζητούν βοήθεια για να αποδείξουν την αθωότητά τους.

Περισσότερες από τα τρία τέταρτα των άδικων καταδικών έγιναν λόγω εσφαλμένης αναγνώρισης από αυτόπτες μάρτυρες, ενώ πάνω από το 15% έγιναν λόγω ψευδών καταθέσεων πληροφοριοδοτών. Στο ένα τέταρτο σχεδόν των υποθέσεων, οι κατηγορούμενοι προέβησαν σε ψευδή ομολογία γιατί πιέστηκαν πολύ από τις ανακριτικές αρχές ή γιατί έλπιζαν ότι ομολογώντας θα είχαν μία ηπιότερη ποινή.

Το 2009, η Munich Re έλαβε δύο ειδοποιήσεις απαίτησης αναφορικά με τις υποθέσεις Waters και Maher από την πόλη της Ayer, στην οποία η Munich Re είχε αντασφαλίσει ένα Ασφαλιστήριο Επαγγελματικής Ευθύνης Διωκτικών Αρχών. Ένα ασφαλιστήριο ειδικής ευθύνης παρέχει κάλυψη για ατασθαλίες της αστυνομίας.

Από την πλευρά της ασφάλισης
Στις ΗΠΑ, η αποζημίωση των ανθρώπων που έχουν αδίκως καταδικαστεί εξαρτάται από τη νομοθεσία της κάθε επιμέρους πολιτείας. Στις περιπτώσεις των Waters και Maher, η αποζημίωση ήταν επταψήφια για την κάθε μία. Σε άλλες περιπτώσεις, τα δικαστήρια επιδίκασαν στα θύματα του συστήματος δικαιοσύνης αποζημιώσεις ύψους ενός εκατομμυρίου δολαρίων για κάθε έτος άδικης φυλάκισης. Ωστόσο, μόνο 23 Πολιτείες αποζημιώνουν τα θύματα του δικαστικού συστήματος. Συχνά, αυτό γίνεται μετά από χρόνια. Το «Πρόγραμμα Αθωότητα» και άλλοι οργανισμοί υποστήριξης προτείνουν την ταχεία στήριξη των αναγνωρισμένων θυμάτων του δικαστικού συστήματος, με αφορολόγητη εφάπαξ αποζημίωση ύψους 50.000 δολαρίων για κάθε έτος άδικης φυλάκισης ή 100.000 δολαρίων για κάθε έτος αναμονής εκτέλεσης της θανατικής καταδίκης.

Για τις ασφαλιστικές και αντασφαλίστριες εταιρείες, οι υποθέσεις αυτές εγείρουν δύσκολα ασφαλιστικά ερωτήματα, αναφορικά με το πώς η καταβλητέα αποζημίωση πρέπει να επιμεριστεί στα σχετικά ασφαλιστήρια:

- Είναι το ασφαλιστήριο που ίσχυε την εποχή της καταδίκης αυτό που έχει εφαρμογή; 
- Ή ευθύνονται όλα τα ασφαλιστήρια σε ισχύ την περίοδο φυλάκισης; 
- Τι γίνεται με τα μερίδια ευθύνης των ασφαλιστικών εταιρειών που δεν υφίστανται πλέον; 

Η απάντηση σε αυτό και σε άλλα ερωτήματα σχετικά με την κάλυψη εξαρτάται από τις σχετικές περιστάσεις της κάθε μίας περίπτωσης και από τη νομοθεσία που ισχύει στην κάθε Πολιτεία. Συγκεκριμένα, ερωτήματα αναφορικά με τον επιμερισμό μιας απαίτησης παρεμφερούς με ένα από τα παραδείγματά μας, μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο διαμάχης όταν διαφέρουν τα συμφέροντα των ασφαλιστικών και αντασφαλιστριών εταιρειών. Δεν υπάρχει ένας καθολικά εφαρμόσιμος κανόνας για τον επιμερισμό της απαίτησης. Πρέπει να πραγματοποιείται μία πλήρης νομική εκτίμηση και αξιολόγηση όλων των σχετικών στοιχείων. 

Συμπερασματικά

Η καταδίκη αθώων ανθρώπων στις ΗΠΑ αποτελεί μία ειδική, σπανίως εμφανιζόμενη μορφή ευθύνης τρίτων για τις ασφαλιστικές εταιρείες. Αυτές οι επιμέρους περιπτώσεις δεν αποτελούν πρόβλημα για τα λειτουργικά αποτελέσματα μιας μεγάλης αντασφαλίστριας εταιρείας. Ωστόσο, αυτές οι απαιτήσεις ευθύνης τρίτων σχετίζονται με ζητήματα ευθύνης και κάλυψης που είναι δύσκολα από νομικής πλευράς. Οι απαιτήσεις αυτές φωτίζουν επίσης και ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ασφάλισης ευθύνης, δηλαδή τις μακροδιάδοχες απαιτήσεις, οι οποίες καθίστανται εμφανείς μετά από πολλά χρόνια (αποκαλούμενες και «λανθάνουσες απαιτήσεις»). Η αναγνώριση πιθανών μακροδιάδοχων απαιτήσεων πριν την ανάληψη ενός κινδύνου είναι συχνά ένας σημαντικός παράγοντας επιτυχημένης ανάληψης κινδύνου ευθύνης.  

* Ο Δρ. Frank Hoffmann είναι δικηγόρος απαιτήσεων, υπεύθυνος για τις απαιτήσεις ευθύνης τρίτων στις ΗΠΑ και τη Βρετανία. Είναι επίσης μέλος του Topic Network Group Latency Claims.
* * Μία από τις πλέον γνωστές πρωτοβουλίες στις ΗΠΑ που παρέχουν νομική στήριξη για αδίκως καταδικασθέντες είναι το «Πρόγραμμα Αθωότητα» (www.innocenceproject.org). Δημιουργήθηκε το 1992 από τον Καθηγητή Δικαίου Barry Scheck.

Ο γνωστός συγγραφέας best-seller John Grisham είναι μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Προγράμματος Αθωότητα. Το 2006 έγραψε το βιβλίο «Ένας Αθώος Άνθρωπος: Φόνος και Αδικία σε μια Μικρή Πόλη», βασισμένο στη μοίρα του Ron Williamson, ο οποίος καταδικάστηκε αδίκως για φόνο και βιασμό.